Dr Stanisław Maksymowicz ze Szkoły Zdrowia Publicznego oraz dr Andrzej Jarynowski z Freie Universität w Berlinie, wraz z zespołem epidemiologów i specjalistów z Polski i zagranicy, od ponad dwóch lat prowadzą nasłuch mediów w zakresie zagrożeń epidemicznych i dezinformacji. Wyniki ich badań zostały zaprezentowane na konferencji „One-Health – Jedno Zdrowie – Jedna Planeta”, zorganizowanej 14 czerwca 2024 roku przez Głównego Inspektora Sanitarnego, dr. Pawła Grzesiowskiego,

Multidyscyplinarny projekt jest inicjatywą badaczy z różnych dziedzin i obejmuje specjalistów z wielu krajów, m.in.:

• dr Stanisław Maksymowicz (UWM w Olsztynie) – nauki społeczne i komunikacja,
• dr Andrzej Jarynowski – epidemiologia, lider projektu,
• prof. Vitaly Belik – modele matematyczne,
• dr Alisa Sergiejewa (FU w Berlinie) – genetyka,
• Maja Romanowska (WHO) – infodemia,
• dr Ireneusz Skawina (PPIS) – inspekcja sanitarna,
• Jakub Kubacki (GIW) – inspekcja weterynaryjna,
• ppłk Łukasz Krzowski (WAT) – inspekcje „jednego zdrowia” Wojska Polskiego,
• dr Eleftherios Meletis i Prof. Polychronis Kostoulas (Uniwersytet w Tesalii).

Badania nad kryzysem epidemiologicznym

Najnowsze badanie, opublikowane w czasopiśmie „Veterinary Sciences”w2024 roku ¹, dotyczyło kryzysu epidemiologicznego w rejonie Tesalia w Grecji i było efektem międzynarodowej współpracy między badaczami z UWM, Freie Universität w Berlinie, WHO i Uniwersytetem w Tesalii. Analizowano w nim szeroki dyskurs medialny dotyczący reakcji społecznych i komunikacji w czasie powodzi, która nawiedziła region w 2023 roku.

– „Wnioski z badania wyraźnie ukazują lukę informacyjną między zarządzaniem kryzysowym a reakcjami ludzi. Wskazuje nam to niezwykle istotny kierunek działań w zakresie bezpieczeństwa epidemiologicznego, jakim jest nasłuch społecznych reakcji i konieczność tworzenia planów komunikacji w czasie kryzysów ekologicznych, co również potwierdził na konferencji, komentując nasze badanie Główny Inspektor Sanitarny, dr Paweł Grzesiowski. Bez tych działań, skuteczne zarządzanie kryzysami nie będzie możliwe. A w związku ze zmianami klimatycznymi, czeka ich nas coraz więcej” – mówi dr Stanisław Maksymowicz. Podkreśla, że już dziś widać zapowiedź kolejnego kryzysu ekologicznego na Odrze, co wynika z monitoringu tego obszaru.

Przykład kryzysu na Odrze

Monitoring mediów pokazał, że kryzys na Odrze w 2022 roku był wcześniej zauważony przez lokalne grupy, zanim oficjalne instytucje podjęły działania. Problem Odry jest zresztą kolejnym ważnym przykładem takich analiz, które mogą mieć wielki walor w przewidywaniu kryzysów.

– „W naszym badaniu dotyczącym kryzysu na Odrze w 2022 roku znakomicie widać, że zanim oficjalne instytucje zajęły się problemem, był on już dobrze znany lokalnym organizacjom i wędkarzom. Monitorowanie przestrzeni medialnej jest więc koniecznym elementem, który prowadzi do lepszego zarządzania kryzysami. W tym celu działa już WHO. Także Polska musi zintensyfikować swoje prace w tym obszarze” – przekonuje dr Maksymowicz.

Jednak nie zawsze jest to łatwe do uzyskania, co pokazuje właśnie problem Odry i koordynacji tego kryzysu między Polską a Niemcami, co dr Maksymowicz i dr Jarynowski opisali na łamach niemieckiego portalu forumdialog.eu.

Problemy informacyjne i bezpieczeństwo narodowe

Kryzysy ekologiczne to jednak niejedyne obszary, w których monitoring i nadzór epidemiczny sprawdzają się w przewidywaniu kryzysów i zarządzaniu nimi. Dzięki naukowym technikom monitorowania mediów, w tym mediów społecznościowych, możliwe jest także przewidywanie rozwoju istniejącego kryzysu, a nawet wskazywanie jego źródeł.

– „Infodemia, czyli propagowanie nieprawdziwych informacji, jest problemem dotyczącym bezpieczeństwa narodowego. W czasie wojny na Ukrainie wiele informacji, które są przekazywane do naszego społeczeństwa, ma swoje źródło w obcym wywiadzie. Oczywiście na bieżąco problemy te analizują odpowiednie komórki. Niestety rzadko szeroko podnoszony jest problem agro i bioterroryzmu, czyli działań nakierowanych na destabilizację rynku żywności w Polsce. Według naszych analiz z dr. Jarynowskim takie działania były widoczne w czasie kryzysu dotyczącego tzw. ukraińskiego zboża. Dzięki naukowej analizie zróżnicowanych źródeł udało nam się przewidzieć kolejne fazy kryzysu, a także określić moment, w którym on wygaśnie. I to się sprawdziło” – mówi dr Maksymowicz.

Badania na ten temat zostały opublikowane m.in. w “Grain and food security as a tool of biopolitics: real-time Internet monitoring and crisis management” (Jarynowski A., Jędrzejczyk K., Maksymowicz S.: E-methodology: 2022, 9 (9), s. 96-112). Obszerny raport na ten temat ukazał się także w formie książkowej w wydawnictwie Instytutu Badań Interdyscyplinarnych w 2023²roku oraz wydawnictwa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego³, cytujący publikacje całego zespołu. Z tych badań korzysta także inspekcja weterynaryjna, monitorując na przykład aktualną sytuację dotyczącą grypy ptaków.

Międzynarodowe wystąpienia i publikacje

Wyniki badań prezentowano na wielu konferencjach, w tym podczas „18 Medical Biodefense Conference” w Monachium w 2023 roku, na Akademii Sztuk Wojennych w maju 2024 roku, na Uniwersytecie Medycznym we Wrocławiu w kwietniu 2024 roku oraz na konferencji „Praktyki wobec zwierząt w XXI wieku” w 2023 roku.

Wystąpienie dotyczące pracy zespołu odbędzie się również podczas „8th One World, One Health Congress 2024” w Ghanie, organizowanej m.in. przez WHO i ONZ.

– „To jest bardzo ważny, ale też naukowo obiecujący kierunek prac. Łączy w sobie multidyscyplinarne spojrzenie, dotykając spraw najważniejszych, czyli bezpieczeństwa narodowego i zdrowia. W najbliższym czasie opublikujemy jeszcze kilka innych analiz w tym obszarze, a w planach jest bliższa współpraca z oficjalnymi instytucjami w Polsce i Europie” – zdradza dr Maksymowicz.

Przypisy:

1. Meletis, E.; Jarynowski, A.; Maksymowicz, S.; Kostoulas, P.; Belik, V. Animal Health Discourse during Ecological Crises in the Media—Lessons Learnt from the Flood in Thessaly from the One Health Perspective. Vet. Sci. 2024, 11, 140. https://doi.org/10.3390/vetsci11040140
2. Biological mis(dis)-information in the Internet as a possible Kremlin warfare, Jarynowski Andrzej, Krzowski Łukasz i Maksymowicz Stanisław, Instytut Badań Interdyscyplinarnych 2023, https://open.icm.edu.pl/items/61ae3913-c68f-48e6-bce4-36fc21a03200.
3. Agroterroryzm z wykorzystaniem czynników biologicznych i zagrożenia z nim związane w Polsce i Europie w kontekście pandemii COVID-19 i wojny w Ukrainie, A. Jarynowski, Terroryzm – studia, analizy, prewencja, 2023, Numer 4 (4), s. 133 - 172